- Tiyatro sahnede, bir seyirci topluluğu önünde, oyuncular tarafından canlandırılmak üzere yazılan edebî türdür.
- Konusunu günlük yaşamdan alabileceği gibi tarihten, mitolojiden de alabilir.
- Sahnelenen bir tiyatro, insana iletisini aracısız (kâğıt, film vb. olmaksızın) aktarır.
- Tiyatro eserinde yer, dekor ve kişilerle ilgili bilgiler perde başlarında yer alır.
- Oyuncuların sergilemeleri gereken davranışlar yay ayraç içinde verilir.
- Anlatım, karşılıklı konuşma şeklindedir.
- Tiyatronun kökeni Eski Yunan’da bağ bozumu tanrısı Dionysos (Diyonizos) adına yapılan dinî törenlere dayanmaktadır.
- Tiyatro kelimesinin kökeni Yunanca seyir yeri anlamına gelen “theatron”dur.
- Anadolu’da modern tiyatro öncesinde geleneksel Türk tiyatrosu egemendi. Köy seyirlik oyunları, meddah, Karagöz, orta oyunu, kukla oyunu gibi türlere ayrılan geleneksel Türk tiyatrosu, Tanzimat sonrasında da bir süre devam etmiş; değişen hayat şartlarıyla birlikte varlığını sürdürememiştir.
- Batılı anlamda tiyatro Türk edebiyatına Tanzimat’la birlikte Avrupa’dan gelmiştir.
- Tanzimat sanatçıları Batı’dan çeviriler yapmıştır.
- Bu dönemde İbrahim Şinasi, ilk Türkçe oyun olan Şair Evlenmesi’ni yazmış;
- Ahmet Vefik Paşa, Molière’den (Molyer) uyarlamalar yapmıştır.
- Modern tiyatro trajedi, komedi ve dram türlerine ayrılır.
Trajedi (Tragedya):
- Kökeni Eski Yunan edebiyatına dayanan trajedi; seyircide heyecan, korku ve acıma hissi uyandırarak ruhu kötülüklerden arındırma amacı güden tiyatro türüdür.
- Konularını tarihten ve mitolojiden alır.
- Trajedinin konu edindiği insan, eğitimlidir ve soylular arasından seçilmiştir.
- Kahramanlar, sıradan insanlar değil krallar, kraliçeler, prensler, tanrılar, yarı tanrılardır.
- Trajedide kaba ve çirkin sözlere yer verilmez.
- Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılmaz, sahne gerisinden seyirciye duyurulur.
- Trajedi manzum olarak yazılır, genellikle beş perdeden oluşur, aralıksız oynanır.
- Koro ve diyalog bölümlerinden oluşur.
- Koro perde görevini üstlenir.
- Üç birlik kuralına uygun olarak yazılır.
Üç birlik kuralı; eserin tek olay, tek mekân, tek gün kalıbı içinde yapılandırılmasıdır.
Tiyatronun Yapı Unsurları

Dramatik Örgü:
- Tiyatro eserindeki olay örgüsüdür.
- Her olay, iletiyi seyirciye ulaştırmak için oluşturulan bütünün parçasıdır.
- Temel ve yan çatışmalardan doğan olaylar, neden-sonuç ilişkisi ile birbirine bağlanır.
- Dramatik örgü perde, sahne vb. bölümlemeler etrafında düzenlenir (Bazı metinlerde bu bölümlemelere karşılık gelen meclis, fasıl gibi terimler bulunur.).
Yer (Mekân):
- Olayların geçtiği çevredir.
- Canlandırılan olaylar, yaşandığı zamana ve çevreye uygun bir dekor ile sahnede yansıtılır.
- Oyunun geçtiği yeri canlandırmak için kullanılan ışık, eşya gibi araçların tümü dekoru oluşturur.
- Oyuncunun dekor gereği kullandığı eşyalar, dekora yardımcı sahne eşyaları olan aksesuarlar da mekânı tamamlayan ögelerdir.
- Tiyatroda mekân işlevsiz değildir.
- Oyunu daha iyi anlamak için mekân-zaman-olay ilişkisinin göz önünde bulundurulması gerekir.
Zaman:
- Olayların başlangıcı ile bitişi arasında geçen süredir.
- Tiyatro metninde olaylar; kronolojik zaman, düğümden başlatılan zaman, sonuçtan başlatılan zaman ve düzensiz zamanlardan biri ile sıralanabilir.
Çatışma:
- Dramatik örgünün gelişmesinde basamakları ortaya çıkaran, kişiler arasındaki iç ve dış mücadeleler, anlaşmazlıklardır.
- Karşıt duygu, düşünce ve isteklerin; kişilik özelliklerinin bir arada sergilenmesi ile ortaya çıkar.
- Sosyal statü, ekonomik durum, psikolojik yapı, eğitim ve kültür gibi unsurlardaki keskin farklılıklar çatışmayı belirleyen etkenlerdir.
Kişiler:
- Tiyatro eserinde aralarında çatışma bulunan ve böylelikle olayları var eden insanlardır.
- Kişiler, iletinin okura / izleyiciye ulaşmasını sağlayan temel unsurdur.
- Kişiler, olaylardaki ağırlıklarına göre birinci veya ikinci derecede önemli kişiler diye ayrılır.
- Tip ve karakterler çevrelerinden soyutlanmadan toplumsal, fiziksel ve psikolojik özellikleriyle verilir.
Metin ve Türle İlgili Açıklamalar
Komedi (Komedya)
- Kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini güldürücü ögelerle iç içe yansıtan tiyatro türüdür.
- Korkaklık, cimrilik, dalkavukluk gibi huy ve davranışlar abartılarak seyirciyi güldürürken düşündürmek amaçlanır.
- Konular günlük yaşamdan alınır. Kahramanlar, halk kesiminden kimselerdir.
- Üç birlik kuralına uyulur.
- Kaba şakalar, söz oyunları, imalar önemli yer tutar.
- Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılır.
- Manzum olarak yazılır, beş perdeden oluşur, aralıksız oynanır.
- Koro ve diyalog bölümlerinden oluşur.
- Koro perde görevini üstlenir.
- Bugünkü komedilerde klasik komediye özgü kurallar uygulanmamaktadır.
- Komedi; karakter komedisi, töre komedisi, entrika komedisi gibi türlere ayrılır:
- Karakter Komedisi: Günlük yaşamda her zaman rastlanabilecek insan kusurlarını belli tiplerden hareketle konu edinen komedi türüdür.
- Töre Komedisi: Bazı töre ve gelenekleri eleştirel bir tutumla yansıtan komedi türüdür.
- Entrika Komedisi: Olayların seyircide merak uyandıracak şekilde düzenlenmesiyle güldürmekten başka bir amaç gözetilmeyen komedi türüdür.
Dram
- Hayatı hem acıklı hem gülünç yönleriyle bir bütün olarak yansıtmayı amaçlayan tiyatro türüdür.
- XVIII. yüzyılda klasisizme tepki olarak doğan romantizm akımıyla ortaya çıkmıştır.
- Romantizm: Klasisizmin akla ve sağduyuya verdiği önemi reddedip duygu ve hayali öne alan bir edebî akımdır.
- Konularını millî tarihten, günlük yaşamdan almıştır.
- Kahramanlar toplumun her kesiminden seçilebilir.
- Kişiler tek yönlüdür, bütünüyle iyi ya da kötüdür.
- Dramda trajedi ve komedideki üç birlik kuralına uyulmaz.
- Kaba ve argo sözlere de yer verilebilir.
- Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılır.
- Dram nazım ve nesir şeklinde yazılabilir.
- Perde sayısı yazarın tercihine bağlıdır.
- İlk örneklerini İngiliz sanatçısı William Shakespeare’in (Vilyım Şekspir) verdiği dramın ilkelerini XIX. yüzyıl Fransız sanatçısı Victor Hugo (Viktor Hügo) belirlemiştir.