• Tiyatro sahnede, bir seyirci topluluğu önünde, oyuncular tarafından canlandırılmak üzere yazılan edebî türdür.
• Konusunu günlük yaşamdan alabileceği gibi tarihten, mitolojiden de alabilir.
• Sahnelenen bir tiyatro, insana iletisini aracısız (kâğıt, film vb. olmaksızın) aktarır.
• Tiyatro eserinde yer, dekor ve kişilerle ilgili bilgiler perde başlarında yer alır.
• Oyuncuların sergilemeleri gereken davranışlar yay ayraç içinde verilir.
• Anlatım, karşılıklı konuşma şeklindedir.
• Tiyatronun kökeni Eski Yunan’da bağ bozumu tanrısı Dionysos (Diyonizos) adına yapılan dinî törenlere dayanmaktadır.
• Tiyatro kelimesinin kökeni Yunanca seyir yeri anlamına gelen “theatron”dur.
• Anadolu’da modern tiyatro öncesinde geleneksel Türk tiyatrosu egemendi. Köy seyirlik oyunları, meddah, Karagöz, orta oyunu, kukla oyunu gibi türlere ayrılan geleneksel Türk tiyatrosu, Tanzimat sonrasında da bir süre devam etmiş; değişen hayat şartlarıyla birlikte varlığını sürdürememiştir.
• Batılı anlamda tiyatro Türk edebiyatına Tanzimat’la birlikte Avrupa’dan gelmiştir.
• Tanzimat sanatçıları Batı’dan çeviriler yapmıştır.
• Bu dönemde İbrahim Şinasi, ilk Türkçe oyun olan Şair Evlenmesi’ni yazmış;
• Ahmet Vefik Paşa, Molière’den (Molyer) uyarlamalar yapmıştır.
•  Modern tiyatro trajedi, komedi ve dram türlerine ayrılır.

Trajedi (Tragedya):

• Kökeni Eski Yunan edebiyatına dayanan trajedi; seyircide heyecan, korku ve acıma hissi uyandırarak ruhu kötülüklerden arındırma amacı güden tiyatro türüdür.
• Konularını tarihten ve mitolojiden alır.
• Trajedinin konu edindiği insan, eğitimlidir ve soylular arasından seçilmiştir.
•  Kahramanlar, sıradan insanlar değil krallar, kraliçeler, prensler, tanrılar, yarı tanrılardır.
• Trajedide kaba ve çirkin sözlere yer verilmez.
•  Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılmaz, sahne gerisinden seyirciye duyurulur.
• Trajedi manzum olarak yazılır, genellikle beş perdeden oluşur, aralıksız oynanır.
• Koro ve diyalog bölümlerinden oluşur.
•  Koro perde görevini üstlenir.
• Üç birlik kuralına uygun olarak yazılır.

Üç birlik kuralı; eserin tek olay, tek mekân, tek gün kalıbı içinde yapılandırılmasıdır.

Tiyatronun Yapı Unsurları

Dramatik Örgü:

• Tiyatro eserindeki olay örgüsüdür.
• Her olay, iletiyi seyirciye ulaştırmak için oluşturulan bütünün parçasıdır.
• Temel ve yan çatışmalardan doğan olaylar, neden-sonuç ilişkisi ile birbirine bağlanır.
•  Dramatik örgü perde, sahne vb. bölümlemeler etrafında düzenlenir (Bazı metinlerde bu bölümlemelere karşılık gelen meclis, fasıl gibi terimler bulunur.).

 Yer (Mekân):

• Olayların geçtiği çevredir.
• Canlandırılan olaylar, yaşandığı zamana ve çevreye uygun bir dekor ile sahnede yansıtılır.
• Oyunun geçtiği yeri canlandırmak için kullanılan ışık, eşya gibi araçların tümü dekoru oluşturur.
•  Oyuncunun dekor gereği kullandığı eşyalar, dekora yardımcı sahne eşyaları olan aksesuarlar da mekânı tamamlayan ögelerdir.
•  Tiyatroda mekân işlevsiz değildir.
• Oyunu daha iyi anlamak için mekân-zaman-olay ilişkisinin göz önünde bulundurulması gerekir.

Zaman:

• Olayların başlangıcı ile bitişi arasında geçen süredir.
• Tiyatro metninde olaylar; kronolojik zaman, düğümden başlatılan zaman, sonuçtan başlatılan zaman ve düzensiz zamanlardan biri ile sıralanabilir.

Çatışma:

• Dramatik örgünün gelişmesinde basamakları ortaya çıkaran, kişiler arasındaki iç ve dış mücadeleler, anlaşmazlıklardır.
• Karşıt duygu, düşünce ve isteklerin; kişilik özelliklerinin bir arada sergilenmesi ile ortaya çıkar.
•  Sosyal statü, ekonomik durum, psikolojik yapı, eğitim ve kültür gibi unsurlardaki keskin farklılıklar çatışmayı belirleyen etkenlerdir.

Kişiler:

• Tiyatro eserinde aralarında çatışma bulunan ve böylelikle olayları var eden insanlardır.
•  Kişiler, iletinin okura / izleyiciye ulaşmasını sağlayan temel unsurdur.
• Kişiler, olaylardaki ağırlıklarına göre birinci veya ikinci derecede önemli kişiler diye ayrılır.
• Tip ve karakterler çevrelerinden soyutlanmadan toplumsal, fiziksel ve psikolojik özellikleriyle verilir.

Metin ve Türle İlgili Açıklamalar

Komedi (Komedya)

• Kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini güldürücü ögelerle iç içe yansıtan tiyatro türüdür.
• Korkaklık, cimrilik, dalkavukluk gibi huy ve davranışlar abartılarak seyirciyi güldürürken düşündürmek amaçlanır.
• Konular günlük yaşamdan alınır. Kahramanlar, halk kesiminden kimselerdir.
• Üç birlik kuralına uyulur.
• Kaba şakalar, söz oyunları, imalar önemli yer tutar.
• Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılır.
• Manzum olarak yazılır, beş perdeden oluşur, aralıksız oynanır.
• Koro ve diyalog bölümlerinden oluşur.
• Koro perde görevini üstlenir.
• Bugünkü komedilerde klasik komediye özgü kurallar uygulanmamaktadır.
• Komedi; karakter komedisi, töre komedisi, entrika komedisi gibi türlere ayrılır:

1. Karakter Komedisi: Günlük yaşamda her zaman rastlanabilecek insan kusurlarını belli tiplerden hareketle konu edinen komedi türüdür.
2. Töre Komedisi: Bazı töre ve gelenekleri eleştirel bir tutumla yansıtan komedi türüdür.
3. Entrika Komedisi: Olayların seyircide merak uyandıracak şekilde düzenlenmesiyle güldürmekten başka bir amaç gözetilmeyen komedi türüdür.

Dram

• Hayatı hem acıklı hem gülünç yönleriyle bir bütün olarak yansıtmayı amaçlayan tiyatro türüdür.
•  XVIII. yüzyılda klasisizme tepki olarak doğan romantizm akımıyla ortaya çıkmıştır.
• Romantizm: Klasisizmin akla ve sağduyuya verdiği önemi reddedip duygu ve hayali öne alan bir edebî akımdır.
• Konularını millî tarihten, günlük yaşamdan almıştır.
•  Kahramanlar toplumun her kesiminden seçilebilir.
• Kişiler tek yönlüdür, bütünüyle iyi ya da kötüdür.
•  Dramda trajedi ve komedideki üç birlik kuralına uyulmaz.
• Kaba ve argo sözlere de yer verilebilir.
•  Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılır.
• Dram nazım ve nesir şeklinde yazılabilir.
• Perde sayısı yazarın tercihine bağlıdır.
•  İlk örneklerini İngiliz sanatçısı William Shakespeare’in (Vilyım Şekspir) verdiği dramın ilkelerini XIX. yüzyıl Fransız sanatçısı Victor Hugo (Viktor Hügo) belirlemiştir.