- Roman; gerçek ya da gerçeğe uygun olay veya durumları kişi, yer ve zaman unsurlarına bağlı olarak anlatan uzun, edebî bir nesir türüdür.
- Ortaya çıktığı dönemden bugüne kadar biçimsel, kurgusal ve teknik yönden türlü değişimler geçiren romanın yapı unsurları; kişi, yer, zaman ve olay örgüsüdür.
- Türk edebiyatına roman, Tanzimat Dönemi’nde Yusuf Kâmil Paşa’nın Fransız yazar Fénelon’dan çevirdiği Télémaque (Telemak) adlı eserle girmiştir.
- Bu dönem yazarlarından Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseri ilk Türk romanı olarak kabul edilir.
- Servetifünun Dönemi yazarlarından Halit Ziya Uşaklıgil ise roman türünün Türk edebiyatında Batı tekniğine uygun ilk örneklerini vermiştir.
Tanzimat Dönemi’nde;
- Namık Kemal’in İntibah, Cezmi;
- Ahmet Mithat Efendi’nin Felatun Bey ile Rakım Efendi, Henüz On Yedi Yaşında;
- Sami Paşazade Sezai’nin Sergüzeşt,
- Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası;
Servetifünun Dönemi’nde;
- Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu;
- Mehmet Rauf’un Eylül;
- Bu dönemde bağımsız çizgide eser veren Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Şıpsevdi, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç;
Millî Edebiyat Dönemi’nde;
- Halide Edip Adıvar’ın Ateşten Gömlek, Sinekli Bakkal
- Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarında daha çok, gözlemci gerçekçiliğe dayalı romanlar yazılmıştır. Bu dönemde sanatçılar romanlarında Cumhuriyet devrimlerini, yeni kurum ve değerleri ele alan romanlar yazmıştır.
- 1923-1950 arasında roman, farklı biçim ve tekniklerle gelişerek Türk edebiyatındaki varlığını sürdürmüştür.
Bu dönemde;
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban,
- Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü,
- Abdülhak Şinasi Hisar’ın Fahim Bey ve Biz, Çamlıca’daki Eniştemiz;
- Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu,
- Sabahattin Ali’nin Kuyucaklı Yusuf,
- Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur adlı eserleri roman türünün tanınmış örneklerindendir.
- 1950-1980 arasında roman türü farklı eğilimlerle (toplumcu gerçekçi, bireyin iç dünyasını esas alan, modernist, millî ve dinî duyarlılıkları yansıtan) gelişimini sürdürmüştür.
- Kemal Tahir, Orhan Kemal, Yaşar Kemal, Samim Kocagöz, Fakir Baykurt gibi toplumcu gerçekçi yazarlar; toprak kavgaları, tarımın makineleşmesi, köyden kente göç gibi toplumsal konuları romanlarında ele almışlardır.
- Peyami Safa, Abdülhak Şinasi Hisar, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra, Samiha Ayverdi bireyin iç dünyasını esas alan romanlar yazmışlardır.
- Yusuf Atılgan, Oğuz Atay, Ferit Edgü, Adalet Ağaoğlu modernist çizgide romanlar vermişlerdir.
- Hüseyin Nihal Atsız, Mustafa Necati Sepetçioğlu, Bahaeddin Özkişi, Münevver Ayaşlı, Emine Işınsu, Sevinç Çokum millî ve dinî duyarlılıkları yansıtan romanlar yazmışlardır.
Bu dönemde roman türünün tanınmış örnekleri
- Kemal Tahir’in Devlet Ana, Yorgun Savaşçı;
- Orhan Kemal’in Cemile, Murtaza;
- Yaşar Kemal’in İnce Memed, Yılanı Öldürseler;
- Fakir Baykurt’un Tırpan, Yılanların Öcü;
- Peyami Safa’nın Yalnızız;
- Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü;
- Tarık Buğra’nın Küçük Ağa, İbişin Rüyası;
- Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam, Anayurt Oteli;
- Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar, Bir Bilim Adamının Romanı;
- Ferit Edgü’nün Hakkâri’de Bir Mevsim;
- Adalet Ağaoğlu’nun Fikrimin İnce Gülü, Bir Düğün Gecesi;
- Hüseyin Nihal Atsız’ın Ruh Adam;
- Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun Kilit, Çatı;
- Bahaeddin Özkişi’nin Sokakta, Köse Kadı
adlı eserleri bu dönemde roman türünün tanınmış örneklerindendir.
Modernizm Akımı
- XX. yüzyılda ortaya çıkan kuantum fiziğinin getirdiği bulgular, Heisenberg’in Belirsizlik Kuramı ve Einstein’ın Görecelik Kuramı, insanoğlunun gerçek algısının parçalanması ve belirsizleşmesi sonucunu doğurmuştur.
- Bu yeni duruma göre gerçek; göreceli, parçalı bir olasılıktan başka bir şey değildir.
- Modernist roman; bu yeni olgu ve gelişmelere koşut olarak parçalanmış gerçeklik karşısında kuşkucu ve tedirgin olan, iç dünyasına çekilen, yabancılaşan, toplumla çatışan, karamsar, bunalımlı, zayıf bireyi konu edinmiştir.
- Bu roman anlayışında kronolojik zamanda geriye dönüşler yapılmış, geleneksel anlatım ve yapıdan uzaklaşılmış, olay örgüsü ve mekân önemini kaybetmiştir.
- Modernist romancılar daha çok şiirsel söyleyişten, çağrışımlardan, mitlerden, alegorik anlatımdan yararlanmışlar; iç çözümleme, iç konuşma, bilinç akışı, geriye dönüş gibi anlatım tekniklerine başvurmuşlardır.
Modernist romanın Batı edebiyatındaki temsilcileri;
- James Joyce (Ceymis Coys),
- Franz Kafka (Franz Kafka),
- Virginia Woolf (Vircinya Volf),
- Marcel Proust (Marsel Prost),
- Robert Musil (Robert Muziil),
- William Faulkner (Vilyım Folknır) gibi yazarlardır.
Türk edebiyatında ise;
- Yusuf Atılgan,
- Oğuz Atay,
- Ferit Edgü,
- Adalet Ağaoğlu,
- Mehmet Eroğlu gibi yazarlar modernizmin etkilerini yansıtan eserler vermişlerdir.
Dünya Edebiyatında Roman
- Dünya Edebiyatında Roman İspanyol yazar Cervantes’in (Servantes) Don Quijote (Don Kişot) adlı eseri, roman türünün başarılı ilk örneği kabul edilir.
Fransız edebiyatında;
- Victor Hugo’nun (Viktor Hügo) Sefiller, Notre Dame’ın (Notr Dam) Kamburu;
- Balzac’ın (Balzak) Vadideki Zambak, Goriot (Goryo) Baba;
- Flaubert’in (Flober) Madam Bovary (Madam Bovari),
- Stendhal’ın (Stendal) Kırmızı ve Siyah,
- Zola’nın (Zola) Nana (Nana);
Alman edebiyatında;
- Goethe’nin (Göte) Genç Werther’in (Vertha) Acıları,
- Thomas Mann’ın (Tomas Man) Buddenbrook (Budenbrok) Ailesi;
İngiliz edebiyatında;
- Charles Dickens’ın (Çarlz Dikınz) İki Şehrin Hikâyesi, Oliver Twist (Olivır Tivist);
- Daniel Defoe’nun (Denyıl Difo) Robinson Crusoe (Rabinsın Kruzo);
Rus edebiyatında;
- Dostoyevski’nin Suç ve Ceza, Karamazov Kardeşler;
- Tolstoy’un Anna Karenina, Savaş ve Barış;
- Gogol’un Ölü Canlar;
- Gorki’nin Ana, Benim Üniversitelerim;
- Turgenyev’in Babalar ve Oğullar;
Amerikan edebiyatında;
- Jack London’ın (Cek Landın) Vahşetin Çağrısı, Beyaz Diş;
- John Steinbeck’in Fareler ve İnsanlar, Gazap Üzümleri;
- Ernest Hemingway’in (Örnıst Hemingvey) Yaşlı Adam ve Deniz, Çanlar Kimin İçin Çalıyor;
Kırgız Edebiyatında
- Cengiz Aytmatov’un Gün Olur Asra Bedel, Beyaz Gemi adlı eserleri dünya edebiyatında roman türünün tanınmış örneklerindendir.